Cần bổ sung các loài Bò cạp trong các kế hoạch bảo tồn quốc tế

Thứ ba - 23/09/2025 10:57

Trong chuyên mục Letter của Tạp chí Science, các nhà khoa học trên thế giới, bao gồm Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, đã bày tỏ sự quan ngại về việc suy giảm và bị lãng quên của các loài bọ cạp trong các khuôn khổ bảo tồn.

Động vật không xương sống đang trải qua một sự suy giảm nhanh chóng và hầu như không được ghi nhận. Trong số các sinh vật trên cạn lâu đời nhất (khoảng 430 triệu năm trước), bọ cạp đã sống sót qua cả năm cuộc đại tuyệt chủng, nhưng khi kỷ Anthropocene mở ra, khả năng phục hồi của chúng một lần nữa bị thử thách. Hầu hết trong số gần 2.900 loài đều chuyên biệt về mặt sinh thái và bị hạn chế về mặt địa lý, một số được coi là "di tích", bị giới hạn trong một hòn đảo, hang động hoặc đỉnh núi duy nhất.
Do đó, bọ cạp ngày càng bị đe dọa bởi mất môi trường sống và suy thoái do nông nghiệp, khai thác mỏ và đô thị hóa, trầm trọng hơn do biến đổi khí hậu và khai thác quá mức để buôn bán nọc độc và thú cưng kỳ lạ . Nọc bọ cạp, có giá trị lên tới 10 triệu đô la/lít đã thu hút sự quan tâm từ các công ty dược phẩm và những người thu hoạch nghiệp dư, thúc đẩy sự gia tăng các trang trại "vắt nọc" bất hợp pháp, trong khi khoảng 350 loài bọ cạp được bán với số lượng hàng triệu cá thể cho hoạt động buôn bán thú cưng kỳ lạ .
Nghịch lý thay, mặc dù bọ cạp nằm trong số những loài động vật không xương sống khét tiếng và có sức hút nhất, nhưng chúng lại phần lớn bị bỏ quên trong các nỗ lực bảo tồn. Hiện chỉ có năm loài được liệt kê trong CITES và cho đến năm 2024, IUCN chỉ đánh giá tình trạng bảo tồn của ba loài. Hai mươi sáu loài gần đây đã được thêm vào Sách đỏ IUCN năm 2025, hầu hết được phân loại là "Ít quan tâm". Tuy nhiên, những loài này chỉ chiếm chưa đến 1% sự đa dạng đã biết.
Bọ cạp cung cấp cái nhìn thoáng qua về quá trình tiến hóa của sự sống trong thời gian sâu thẳm, và nọc độc của chúng có tiềm năng dược lý to lớn, bao gồm cả việc điều trị ung thư và các bệnh tự miễn. Sự tuyệt chủng của bọ cạp không chỉ làm xói mòn tính toàn vẹn của hệ sinh thái mà còn loại bỏ một nguồn tiềm năng tiến bộ của con người. Các bước sau đây là rất cần thiết để hiểu rõ hơn về tác động của các mối đe dọa đối với các loài bọ cạp và thực hiện các biện pháp bảo vệ trước khi những "hóa thạch sống" này bị mất đi do một cuộc khủng hoảng mà chúng không thích nghi được. Các Chiến lược và Kế hoạch Hành động Quốc gia về Đa dạng Sinh học nên đánh giá tình trạng của ít nhất 10% số loài bọ cạp để phù hợp với các mục tiêu năm 2030 của Công ước về Đa dạng Sinh học. Các cơ quan bảo tồn toàn cầu nên bổ sung thêm nhiều loài bọ cạp vào Sách Đỏ IUCN và đưa các loài bị đe dọa vào các kế hoạch quản lý bảo tồn. Việc đưa thêm nhiều loài bọ cạp bị đe dọa vào danh sách CITES và thực hiện các quy định nghiêm ngặt đối với thị trường buôn bán bọ cạp sẽ hạn chế việc khai thác nọc độc trái phép và buôn bán các loài, từ đó giảm áp lực lên quần thể hoang dã.
Bản gốc: https://www.science.org/doi/10.1126/science.adz4176

Tác giả: Đức Anh Nguyễn