Sự đa dạng các loài nhện nhảy giống Phintella ở Việt Nam

Thứ bảy - 02/11/2024 05:58

Trong khuôn khổ hợp tác nghiên cứu giữa Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật (VAST) với các nhà khoa học Nhật Bản và Đài Loan, Tiến sĩ Phùng Thị Hồng Lưỡng đã công bố những phát hiện mới về sự đa dạng loài của giống nhện nhảy Phintella ở Việt Nam.

Nhện nhảy (Salticidae) thường biểu hiện sự lưỡng hình giới tính rõ rệt ở giai đoạn trưởng thành, với hình thái của con đực và con cái có nhiều khác biệt. Sự khác biệt này tạo ra thách thức lớn trong việc xác định sự đồng nhất loài nếu chỉ dựa vào các phương pháp phân loại hình thái truyền thống. Hệ quả là con đực và con cái cùng loài có thể bị nhầm lẫn thành các loài khác nhau và được đặt tên riêng biệt, dẫn đến các trường hợp đồng danh (synonyms) trong phân loại. Tuy nhiên, các nghiên cứu phân loại nhện nhảy trước đây, đặc biệt tại khu vực Đông Nam Á, vẫn chủ yếu dựa trên dữ liệu hình thái, điều này có thể dẫn đến nhiều sai lệch và nhầm lẫn trong nhận diện các đơn vị phân loại chính xác.

Giống nhện Phintella là một trong những giống nhện đa dạng nhất của họ Salticidae với 76 loài đã được mô tả và đặt tên. Tuy nhiên, gần một nửa số loài được ghi nhận chỉ có đại diện của một giới tính, đực hoặc cái. Để giải quyết vấn đề này, phương pháp phân tích kết hợp giữa sinh học phân tử và hình thái học thường được sử dụng để xác định ranh giới giữa các loài thuộc giống Phintella và một số giống có quan hệ gần gũi với Phintella được thu thập tại Việt Nam. Việc ứng dụng sinh học phân tử không chỉ có giá trị trong việc xác định ranh giới loài, mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc làm rõ mối quan hệ di truyền giữa các loài, thời điểm phát sinh và nguồn gốc tiến hóa của chúng.
Ba trình tự gen (COI, 16S-ND1, và 28S) cùng với các yếu tố địa sinh học để phân định loài đã được sử dụng trong nghiên cứu của Tiến sĩ Phùng Thị Hồng Lưỡng. Kết quả đã nhận diện được 22 loài nhện nhảy thuộc 3 giống, gồm có: Phintella (18 loài), Lechia (L. squamata, 1 loài), và Phinteloides (3 loài). Đáng chú ý, các nhà khoa học cũng đã phát hiện thêm 11 loài mới chưa được mô tả trước đây; trong đó, 7 loài có đủ mẫu vật của cả con đực và con cái, 2 loài chỉ có mẫu vật con đực, và 2 loài chỉ có mẫu vật con cái. Cũng trong nghiên cứu này, các nhà khoa học đã xác định được thời gian hình thành của giống Phintella ước tính vào giai đoạn Serravallian của kỷ Miocene, khoảng 16 triệu năm trước. Đối với phần lớn các loài được nghiên cứu, thời gian hình thành được ước tính vào kỷ Pleistocene, đồng thời sự phân tách giữa các loài gần gũi (sister) có khả năng đã xảy ra từ giữa kỷ Miocene đến Pliocene.

Nghiên cứu này đã góp phần đánh giá được tầm quan trọng của phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa sinh học phân tử với hình thái học việc xác định ranh giới giữa các loài, cũng như mối quan hệ giữa các loài, đồng thời đã phát hiện ra 11 loài nhện nhảy mới tại Việt Nam. Đặc biệt, lần đầu tiên xác định được thời điểm phát sinh cũng như nguồn gốc phát sinh các loài nhện nhảy tại Việt Nam.

Tác giả: Điều hành

Nguồn tin: Phùng Thị Hồng Lưỡng